Rodzice uczniów szkoły podstawowej czasami nawet dwa razy muszą zmierzyć się z pytaniem „jak zrobić drzewo genealogiczne”. Jest to praca domowa z historii (zwykle w 2, 3 lub 4 kasie szkoły podstawowej), którą w wielu przypadkach, dzieci powinny odrobić wraz z rodzicami. Osoby początkujące, które chcą zrobić drzewo genealogiczne tylko dla siebie, od razu mogą przeskoczyć do sekcji o poszukiwaniach, a osoby chcące wiedzieć jeszcze więcej zapraszam do przestudiowania materiałów do kursu dla początkujących genealogów.
W części przypadków, rodzice najpierw sami muszą odrobić co najmniej dwie prace domowe — zastanowić się jaką część życia domowego chce się ujawnić, bo prace wykonane przez nasze dzieci mogą znaleźć się w przestrzeni publicznej oraz wpaść na pomysł jak pomóc dzieciom zrobić drzewo genealogiczne. Następnie można przejść do zagadnienia jak narysować drzewo genealogiczne rodziny lub wybrać odpowiedni dla siebie program (np. Ahnenblatt) lub serwis (np. MyHeritage czy Ancestry) i wydrukować drzewo genealogiczne na drukarce lub ploterze.
Artykuł odpowiada na następujące pytania:
- Jak zrobić drzewo genealogiczne w 4 klasie
- Jakie informacje z cmentarza pomogą nam zrobić drzewo genealogiczne?
- Gdzie znajdziemy potrzebne informacje?
- Ile pokoleń powinno znaleźć się w drzewie genealogicznym?
- Jak zrobić drzewo genealogiczne w 5 krokach
- Jak nie zdradzać tajemnic rodzinnych
Najpierw jednak proponuję trochę teorii – o drzewie co na głowie stoi oraz o różnych rozumienia terminu genealogia.
Jak zrobić drzewo genealogiczne w 4 klasie.
Jak napisałem na początku, z zagadnieniem „Jak zrobić drzewo genealogiczne” uczniowie szkoły podstawowej mogą się spotykać co najmniej dwa razy, bo oprócz historii zdarzają się zadania na lekcjach języka angielskiego (np. terminy w języku angielskim podaję na samym końcu artykułu Jak wygląda drzewo genealogiczne). Czasami zdarza się, że termin drzewo genealogiczne wprowadzane jest podczas nauczania zintegrowanego w klasach 0-3 do stworzenia rysunku drzewa genealogicznego zwykle w zupełności wystarczą 3 pokolenia: dziecko, rodzice i dziadkowie. Te informacje zwykle znamy.
W 4 klasie szkoły podstawowej na lekcjach historii wymagania są nieco większe. Lepiej się przygotować na tę pracę domową zawczasu, ponieważ jeżeli historia rodziny nie przetrwała w naszych głowach, to wydobycie informacji może zająć dłuższą chwilę.
Od kogo zacząć drzewo genealogiczne?
Badania zawsze zaczynamy od osoby, której chcemy zrobić wywód przodków. Nie należy przeskakiwać pokoleń, bo jeżeli się pomylimy, to zrobimy drzewo genealogiczne komuś innemu. Badanie kolejnego pokolenia powinno nastąpić dopiero gdy jesteśmy pewni dotychczasowych ustaleń. Tak też zwykle rysujemy wywód przodków: u dołu znajduje się najmłodsza osoba, a w górze jej przodkowie.
Natomiast rysunek prawdziwego drzewa genealogicznego (wywodu potomków) zaczyna się u podstawy, od najstarszego przedstawiciela rodu, a jego potomkowie „rosną do góry”.
Najlepszym rozwiązaniem jest, aby dziecko samo dowiedziało się jak zrobić drzewo genealogiczne poprzez rozmowę z nami, naszymi rodzicami i innymi bliskim członkami rodziny. Jest to najbardziej wartościowa forma wykonania tego zadania. Dowiadując, się kim byli i co robili ich dziadkowie, pradziadkowie, prapradziadkowie łatwiej i milej będą się uczyć historii. Zupełnie inaczej się zapamiętuje historię o jakimś wydarzeniu, gdy wiemy, że ktoś z naszej rodziny brał w nim udział, przyglądał, czy nawet tylko niedaleko mieszkał.
Często i nam przyda się wspólne wysłuchanie w spokoju opowieści starszych członków rodziny o dziejach naszych przodków. Duży wpływ na to, jacy my jesteśmy, mają nasi rodzice. Na nich wpływ mieli ich rodzice, czyli nasi dziadkowie, a na naszych dziadków ich rodzice. I tak dalej. Wiedząc więcej o swoich dziadkach, lepiej rozumiemy naszych rodziców i ich rodzeństwo.
Zdarza się, że zorganizowanie spotkania rodzinnego nie jest proste, szczególnie gdy poszczególne części rodziny mieszka w różnych częściach kraju. Więc warto pomyśleć z wyprzedzeniem o nim, a nie czekać, aż praca domowa zostanie zadana.
W niektórych domach, w przepastnych szufladach zachowały się różne dokumenty. Warto je uważnie przejrzeć, i to najlepiej jeszcze przed spotkaniem rodzinnym, aby w jego trakcie się dowiedzieć większej liczby szczegółów. Nawet samodzielne zastanowienie się nad tymi dokumentami dużo nam przypomni i ułoży w głowie. Jeżeli papierów jest sporo, warto je posegregować w oddzielne teczki i opisać. Dodatkowe informacje uzyskane podczas spotkań rodzinnych też warto zapisać, a szczególnie opisać kto jest na zdjęciach. Jeżeli teraz się tego nie zrobi, pamięć kto jest kim, przepadnie bezpowrotnie. Dlatego też warto spisywać wszystkie wspomnienia starszych członków rodziny. Czasami warto je nagrać (w niemal każdej komórce jest dyktafon i kamera). Jeszcze lepiej namówić na spisanie wspomnień — pomocą służą różne książki i wydawnictwa albumowe.
Może się zdarzyć, że ktoś już prowadził poszukiwania genealogiczne na temat naszej rodziny i nawet je opublikował. Warto poszukać z Google naszych przodków.
Gdzie znajdziemy potrzebne informacje?
Zdarzają się rodziny, w których wysłuchanie starszego pokolenia, niestety nie jest już możliwe. Jak zrobić drzewo genealogiczne, gdy już nie ma się kogo spytać? Między innymi zostają w odwodzie informacje zapisane w kamieniu — płyty nagrobne oraz dokumenty (papierowe lub elektroniczne) zgromadzone w różnych instytucjach państwowych: Urzędach Aktu Cywilnego, urzędach gminy, starostwach i archiwach oraz instytucjach kościelnych: kancelariach parafii i archiwach kościelnych.
Jakie informacje z cmentarza pomogą nam zrobić drzewo genealogiczne?
Najczęściej z napisu na nagrobku możemy poznać daty śmierci, czasem urodzenia oraz w przypadku kobiet, nazwisko panieńskie. Mimo że i tak odwiedzamy groby w Święto Zmarłych, warto wybrać się tam wcześniej, gdy jest ładna pogoda. Będzie to dobra okazja, aby opowiedzieć dziecku o przodkach i w ten sposób pomóc mu w przyszłości zrobić drzewo genealogiczne. Przy okazji, można sfotografować groby — zdjęcia można będzie wykorzystać do zilustrowania drzewa genealogicznego. Daty poznane na cmentarzu mogą się nam przydać, aby dowiedzieć się więcej (występując do instytucji lub rozmawiając z rodziną). Jeżeli nie możemy pojechać na cmentarz, to mając szczęście, możemy odszukać osobę zmarłą w jednej z wyszukiwarek grobów.
W grobowcach rodzinnych spoczywa czasem kilka pokoleń naszych przodków, a także ich rodzeństwo, małżonkowie rodzeństwa, a nawet dalsza rodzina, więc tam jednorazowo uzyskujemy więcej informacji.
Groby rodzinne odgrywają jeszcze jedną ważną rolę w poszukiwaniach genealogicznych. Są one specyficzną skrzynka kontaktową pomiędzy gałęziami rodziny, które utraciły między sobą kontakt. Coraz częściej zostawia się na nich informacje z prośbą o telefon lub maila. Najlepiej zrobić to tuż przed 1 listopada, gdy większość osób odwiedza cmentarze.
Gdzie jeszcze znajdziemy informacje?
W Urzędach Stanu Cywilnego są zgromadzone księgi metrykalne obejmujące ostatnie 100 lat (to ograniczenie czasowe jest pewnym uproszczeniem), więc w większości przypadków są tam dane umożliwiające nam zrobić drzewo genealogiczne zawierające kilka pokoleń. Niestety, czas oczekiwania na pojedynczy dokument może sięgać nawet miesiąca (ale w niektórych urzędach dokumenty możemy uzyskać od ręki). Pewnym utrudnieniem jest to, że do uzyskania dokumentów upoważniony jest jedynie potomek danej osoby, więc żona może nie odebrać dokumentów dotyczących przodków męża i na odwrót.
Najpewniejszą drogą jest zebranie po kolei wszystkich odpisów zupełnych dotyczących naszych zmarłych przodków, zaczynając od aktu zgonu, przez akt ślubu do aktu urodzenia. Często jeden dokument prowadzi nas do następnego — zawiera informacje, w jakiej okolicy szukać i w jakich latach (w XIX w. nie przywiązywano wagi do podawania szczegółowych i precyzyjnych danych). Szczególnie bogaty w dane jest akt ślubu, przecież zwykle podaje się tam informacje o co najmniej 6 osobach z rodziny (młodych i ich rodzicach wraz z nazwiskami panieńskimi mam). Co więcej, jest to najbardziej wiarygodny akt — przystępując do ślubu zwykle należało przedstawić metryki państwa młodych. W przypadku aktu urodzenia i zgonu nie było takiej konieczności. Szczególnie mało precyzyjne były akty zgonu — często wiek określano orientacyjnie. W tym przypadku róznica pomiędzy deklarowanym wiekiem zmarłego, żeczywistym może wynosić 10 lat, a nawet więcej.
Nie ma (także takiej dostępnej tylko dla urzędników) wyszukiwarki wszystkich aktów znajdujących się w Urzędach Stanu Cywilnego w Polsce. Urzędy często nawet nie mają wiedzy o osobach zapisanych w księgach swojej gminy (jednym z wyjątków jest Urząd stanu Cywilnego w Warszawie). Jedynym pewnym rozwiązaniem jest przyjście do urzędu ze wszystkimi potrzebnymi danymi: imieniem, nazwiskiem i datą zdarzenia. Czasami wystarczy znać rok, czasami też miesiąc, a czasami konieczna jest znajomość dokładnej daty dziennej. Najłatwiej jest z datą urodzenia i miejscem urodzenia, ponieważ zwykle znajdują się w akcie ślubu, a także mogą być podane w akcie zgonu. Z kolei akt ślub najczęściej można znaleźć w parafii panny młodej krótko (rok, dwa lata) przed urodzeniem się pierwszego dziecka.
Jeżeli mamy czas, do odleglejszych USC nie musimy jeździć: zamówienie możemy złożyć pisemnie i poprosić o przysłanie dokumentu do naszego USC (niektóre USC nawet przysyłają do domu).
Wydanie odpisu zupełnego jest stosunkowo kosztowne (33 zł), ale możemy poprosić o ksero — nieuwierzytelnioną kopię (5 zł). Dodatkową korzyścią kopi aktu jest to, że może on zawierać więcej danych. Niestety, nie każdy urząd je wydaje, mimo że powinien. Ponadto, dokumenty sprzed 1918 roku mogą nam przysporzyć kłopotów. Nie dość, że będziemy musieli go sami przetłumaczyć z języka zaborcy, ale jeszcze odcyfrowywać pismo odręczne w obcym języku.
Ciekawym źródłem nie tylko danych podstawowych, ale również zdjęć przodków są koperty dowodowe. Co to jest i jak je zdobyć można na przykład przeczytać na forum Polskiego Towarzystwa Genealogicznego dyskusję pod tym samym tytułem.
Kolejnym krokiem zbierania danych genealogicznych (po przekroczeniu bariery 100 lat), są poszukiwania dokumentów w archiwach, co wcale nie musi być trudne. Dzięki zbiorowemu wysiłkowi wielu genealogów hobbistów powstały wyszukiwarki obejmujące dziesiątki milionów aktów metrykalnych, a także innych dokumentów. Można zacząć poszukiwania od Geneteki zawierającej już ponad 26 milionów zindeksowanych aktów metrykalnych. Niektóre regiony, jak wielkopolska, pomorze, lubelskie, ma swoje własne wyszukiwarki.
Ile pokoleń przodków powinno znaleźć się w drzewie genealogicznym?
Znany pisarz, Melchior Wańkowicz zwykł mówić: „nie podam ręki nikomu, kto nie zna nazwiska prababki z domu”. Czyli kiedyś uznawano, że powinniśmy znać na pamięć co najmniej 4 – 5 pokoleń naszej rodziny. Dokumenty zachowane w USC mogą sięgać nawet dwa pokolenia dalej, ale jak już napisałem, możemy uzyskać je tylko dla naszych przodków. Niestety, ani w USC ani kancelarii parafii nie zostaną nam wydane dokumenty dotyczące dalszej rodziny (rodzeństwa naszych przodków i ich potomków). Tu musimy polegać na rodzinnych opowieściach i grobowcach rodzinnych. Akta metrykalne przechowywane w archiwach, pozwalają nam sięgnąć czasami nawet do XVII wieku, akta sądowe nawet jeszcze dalej. Jak daleko sięgniemy, zależy od tego, jakie dokumenty się zachowały i jak dużo czasu spędzimy na poszukiwaniach. Zdarza się też, że nawet w XIX wieku napotkamy barierę nie do pokonania.
Jako punkt odniesienia mogę podać swoje dotychczasowe wyniki: udało mi się poznać ponad 100 moich przodków, około 500 osób bliższej rodziny, a w różnych wspólnie prowadzonych drzewach znajduje się od kilku tysięcy do ponad 100 milionów osób.
Jak zrobić drzewo genealogiczne w 5 krokach
1. Przejrzeć szuflady i zakamarki w domu w poszukiwaniu dokumentów
2. Namówić członków rodziny do wspomnień
3. Spisać informacje z grobów rodzinnych
4. Zostawić tam informację dla dalszej rodziny z prośbą o kontakt
5. Wystąpić do odpowiednich instytucji o wydanie kopii lub odpisów aktów metrykalnych
Podsumowując powyższy artykuł, można opisać poszukiwania genealogiczne w 5 krokach. Przy czym, krok 2 – rozmowy z członkami rodziny o historii należy powtarzać cyklicznie w miarę zdobywania informacji. Także w miarę poszerzania wiedzy o rodzinie będzie coraz więcej grobów do zwiedzania. Podobnie jest z aktami metrykalnymi, ale będą się zmieniać instytucje. Co więcej, po przekroczeniu bariery (w przybliżeniu) 100 lat można zacząć szukać aktów w Internecie.
Dla tych, którzy chcą pogłębiać wiedzę jak zrobić drzewo genealogiczne, najgruntowniejsza wiedzę oferuje wydana pod koniec 2015 roku książka Małgorzaty Nowaczyk Poszukiwanie przodków.
Polecam również wspomniane wcześniej przeznaczone do wypełnienia książki i albumy genealogiczne.
Jak z amerykańskiej perspektywy naukowej wygląda proces poszukiwań genealogicznych można przeczytać w artykule Friday, K. (2014). Learning from e-family history: a model of online family historian research behaviour; Information Research, 19(4) paper 641. Dostępny http://InformationR.net/ir/19-4/paper641.html (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/6UFdLMUL9).
Kolejne artykuły na stronie KimOnibyli należące do cyklu Kurs dla początkujących genealogów – materiały i dające odpowiedź na pytanie, jak zrobić drzewo genealogiczne:
następny krok: wyszukiwarki genealogiczne
Jak narysować drzewo genealogiczne rodziny
Drzewo genealogiczne rodziny w komputerze
Najlepszy program obsługujący drzewo genealogiczne
Jak wydrukować drzewo genealogiczne
Jak nie zdradzać tajemnic rodzinnych
Ładne prace dzieci często są wywieszane na szkolnych korytarzach czy pokazywane w Internecie. Rodzina jest naszą wewnętrzną, intymną sprawą i część osób może nie życzyć sobie ujawniać zbyt dużo. Ponadto, bardzo często np. banki naszą tożsamość weryfikują pytając się o nazwisko panieńskie matki. Ja zwracam również uwagę, aby dane osobowe mojego dziecka nie znalazły się w Internecie. Nawet staram się, aby na fotografiach umieszczanych w Internecie nie było widać jego twarzy.
Ale z drugiej strony, zwykle chcemy, aby praca domowa została jak najlepiej ozdobiona. Więc w drzewie genealogicznym są umieszczane imiona, nazwiska, zdjęcia, daty i miejsca urodzin czy ślubu.
W rodzinach zdarzają się różne sytuacje, których nie chcielibyśmy upubliczniać. Wtedy należy spróbować przedyskutować z nauczycielem czy nie pozwoliłby przedstawić powiązań rodzinnych w inny sposób.
Na przykład, możemy przedstawić zestawienie potomków jednego z dziadków lub pradziadków dziecka (czyli to co w nauce nazywa sie drzewem genealogicznym). Uzasadnieniem może być takie, że np. pokazujemy, jak długo rodzina dziecka jest związana z daną miejscowością lub z jakiegoś innego powodu jest to ciekawa część rodziny. Jeżeli rodzina jest liczna, zamiast sięgać daleko wstecz, można skupić się na wszystkich braciach i siostrach dziadków czy pradziadków.
Powołując się na sławetne RODO, możemy się ograniczyć do podawania jedynie imion np. Tata Jacek, Dziadek Mieczysław itd. Zamiast zdjęć, dziecko może wykonać rysunki lub skorzystać z gotowych grafik twarzy wyszukanych w Internecie. Ze względów, chociażby dobrego obyczaju, należałoby zapytać się osoby umieszczane w drzewie, czy pozwalają upublicznić swoje dane (jeśli podajemy imię i nazwisko) oraz wizerunek (jeżeli dodajemy zdjęcie). W bardziej świadomych szkołach nauczyciele przed wywieszeniem drzew genealogicznych w miejscach publicznych zbierają od rodziców pisemne zgody na ich upublicznianie.
Podsumowując: jeżeli chcemy zrobić drzewo genealogiczne dla rodziny, warto tam umieścić: datę i miejsce (urodzenia, ślubu, zgonu), zdjęcie, zawód, miejsce zamieszkania, pracy, a także najważniejsze fakty z życia danej osoby (np. przeprowadzka, otrzymane odznaczenia). Natomiast gdy drzewo rodzinne może trafić do przestrzeni publicznej, zastanówmy się, co można pokazać.
Kolejną rzeczą, z która wiąże się z zadaniem jak zrobić drzewo genealogiczne rodziny, jest reakcja dzieci na drzewa genealogiczne koleżanek i kolegów z klasy. Szczęśliwe, w naszej klasie nie było żadnych niepotrzebnych komentarzy na temat sytuacji rodzinnej innych dzieci. Jednakże może się zdarzyć, że ze względów kulturowych, zawartość drzewa genealogicznego którejś rodziny będzie niezbyt pochlebnie komentowana. Dobrze jest porozmawiać z nauczycielem, sygnalizując potencjalne zagrożenie. Wcześniejsze omówienie z dziećmi różnych sytuacji rodzinnych powinno zażegnać niekomfortowe sytuacje.
Artykuł jest częścią cyklu Kurs dla początkujących genealogów – materiały. Kurs obejmuje informacje o podstawowych pojęciach jak: czym się różni wywód przodków od drzewa genealogicznego, programach i serwisach genealogicznych czy wyszukiwarkach genealogicznych. Duży blok materiałów dotyczy różnych źródeł danych genealogicznych i metod ich poszukiwania. W cyklu poruszono także te zagadnienia historii, które miały wpływ na życie zwykłych ludzi (np. zmiany granic, przemarsze wojsk).