W latach 50. XIX wieku w Warszawie powstały dwie fabryczki mydeł luksusowych. Przez ponad dwie dekady nie miały lokalnej konkurencji. Zaczynały od kilku pracowników, a przed I wojną światową zatrudniały po 100 osób. W tym czasie ich asortyment się rozszerzył na wiele różnych nowoczesnych kosmetyków. O jednej z nich, której właścicielem był Jan Daniel Sommer, już dawno temu pisałem. Z fabryką „Fryderyk Puls” nie widziałem żadnych związków rodzinnych. Teraz się ich dokopałem aż dwu rodzin z nią związanych, z którymi jestem (jak zwykle daleko) skoligacony: Litterer i Nepros. Może warto jeszcze wspomnieć, że w firmie pracował Wacław Loth (syn Pastora Augusta Loth i Wandy z Gerlachów).

Krótka historia firmy „Fryderyk Puls”

Firma została założona w 1852 roku przez Niemca Fryderyka Pulsa. Był pierwszym producentem mydeł toaletowych. W tym czasie królowali producenci mydła na bazie łoju zwierzęcego wytwarzanych we wspólnym procesie produkcyjnym ze świecami (dziś byśmy je nazwali mydłem szarym). Powstawały wtedy podwaliny fabryk tych produktów: Adolpha, Liedtke, Roeslera, Scholtze, Stentzla, Hocha. Natomiast mydła Pulsa były luksusowe i bardzo dobrej jakości (prawie jak dzisiejsze). Jak podawał Kurier Warszawski w 1886 roku, znajdowały zbyt nie tylko na terenie Królestwa Polskiego i Cesarstwa, ale także w Austrii, Niemczech, a nawet Anglii.

Nic więc dziwnego, że gdy 1892 roku Klementyna Nepros kupowała firmę, to kupiła ją wraz z prawem do używania marki. W roku 1901 firma została przekształcona w Towarzystwo Akcyjne. Prezesem został syn Klementyny, Edward Nepros. Po jego śmierci w 1928 roku funkcję prezesa przejął dotychczasowy członek zarządu Gustaw Litterer.

Z 14-osobowej firmy w 1871 roku firma się rozrosła do ponad 100 tuż przed I wojną światową, a okresie międzywojennym firma zatrudniała około 200 osób. Zakłady produkcyjne mieściły się przy ul. Daniłowiczowskiej 12 i Gęsiej 95, Zarząd i Skład Główny przy ul. Wierzbowej 11, a filie przy Nowym Świecie 41 i Marszałkowskiej 131. Fabryka wytwarzała: mydło toaletowe, perfumy, wodę kolońską, wodę kwiatową, pudry, kremy, mydło do golenia, środki do zębów, itp.

Gustaw Litterer

Urodził się w Warszawie 18.07.1877 roku w domu na ulicy Senatorskiej 22 (467 litera A) róg Bielańskiej 1 (obecnie kamienica nie istnieje). Rodzicami chrzestnymi byli Edward i Renata Herbst. Początkowo uczył się w Warszawie, a na studia wyjechał do Berlina, Heidelbergu i Freiburgu (Fryburgu Bryzgowijskim). Studia ukończył z tytułem doktora w 1900 roku, a następnie pracował w słynącym od XVIII wieku z przemysłu perfumeryjnego mieście z Grasse we Francji. W 1906 roku wrócił od Warszawy i został zatrudniony w Towarzystwie Akcyjnym Fr. Puls. Tutaj jego wiedza i doświadczenie zostały dobrze spożytkowane. Dzięki niemu wprowadzono nowe produkty, ulepszono sposoby produkcji. Gustaw Litterer utworzył dział naukowy, którym później zarządzał. W jego ramach działało laboratorium analityczno-doświadczalne oraz biblioteka naukowa.

Osiągnięcia Gustawa Litterera doceniano także poza firmą. W 1925 roku został wybrany prezesem Związku Perfumeryjnego w Polsce i sprawował tę funkcję do wybuchu wojny.

W 1938 roki Państwo Litterer kupili Willę Zorza znajdująca się na ul. Sobieskiego 16 w Konstancinie-Jeziornej. Obecnie stoi pusta i jest nieużytkowana.

Prawdopodobnie (nie mam „twardych” dowodów, a jedynie domyślam się na podstawie zapisów na grobowcu na Powązkach), zmienił wyznanie na rzymskokatolickie i gdy zmarł 16.01.1960, został pochowany w grobowcu rodziny Szelawskich (kwatera Q, rząd 5, miejsce 12,13).

Pochówek w tym grobie sugeruje, że ożenił się z Michaliną z Szelawskich (?- 07.08.1952), a ich córka była Zofia Józefa po mężu Riediger zmarła w Nowym Jorku 21.07.1959 roku.

Edward Litterer

Był starszym bratem Gustawa, urodził się 20 czerwca 1874 roku. Niewiele udało się zdobyć informacji o jego życiu zawodowym. W 1923 roku został dyrektorem Banku Kredytowego. Sp. Akc. Następnie był zatrudniony w Powszechnym Banku Związkowy w Polsce, Spółka Akcyjna. Rozpoczął tam pracę w 1925 roku na stanowisku zastępcy zakładu głównego w Warszawie, a w 1931 został dyrektorem. W 1939 roku był członkiem komisji rewizyjnej w Zakładach Amunicji Pocisk.

Edward ożenił się z Ludwiką Anielą Minter, jedną ze spadkobierczyń słynnej rodziny wytwórców artystycznych odlewów żelaznych.

Zmarł 2 maja 1960 roku i pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.

Henryk Litterer również związany z firmą „Fryderyk Puls”

Urodził się 3 (15) stycznia 1867 roku w domu numer hipoteczny 469 czyli ulica Senatorska 28/30 (budynek nie istnieje). Jego urodzenie zgłaszali Karol Adolph i August Szulc (Schulz, Schultz), a matka chrzestną Luiza Herbst.

Z wykształcenia był prawnikiem — studiował prawo na Uniwersytecie w Moskwie. W latach 1925 – 1933 był członkiem zarządu firmy Przemysł mydlarski i perfumeryjny Fryderyk Puls, spółka akcyjna w Warszawie.

Całe swoje życie mocno zaangażował się w życie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Także po zakończeniu II wojny światowej był jednym z członków konsystorza.

Zmarł 3 czerwca 1952 roku. Pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (Aleja 54, grób 50).

Rodzice Gustawa, Edwarda i Karola

Rodzicami wyżej wymienionych osób byli Henryk i Emilia z domu Herbst.

Henryk Andrzej urodził się w 1838 roku w Końskowoli. Miejscowość ta przeżywała boom gospodarczy dzięki reformom w pierwszym okresie istnienia Królestwa Polskiego. Wskutek wprowadzenia ceł po powstaniu listopadowym miasteczko nieco podupadło, ale dopiero za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym zmieniono jego status na wieś.

Rodzicami Henryka Andrzeja byli Joahn i Małgorzata z domu Metzger prawdopodobnie pochodzący z okolic Heidelbergu. Zmarli w okolicach Radomia.

Mnie bardziej zainteresowała jego żona Emilia z domu Herbst. Nazwisko to pojawia się w moim drzewie rodzinnym w kontekście Geberów. Córka z pierwszego małżeństwa Emila Weschke (drugiego męża siostry mojego 3 x Pradziadka Charles Emila Gebera) Natalia Zofia, wyszła za mąż za Gustawa Alberta Herbsta. Postanowiłem sprawdzić, czy to jest jedna rodzina. Była to dość ryzykowna hipoteza, gdyż nazwisko Herbst jest stosunkowo popularne, a znaczy po prostu jesień. Jednak po szybkim sprawdzeniu w Przedborskim Słowniku Biograficznym okazało się, że intuicja mnie nie zawiodła.

Wracając do Henryka i Emilii, pobrali się w 1869 roku (niestety akty z tego roku nie przetrwały). Przed ślubem, jeszcze w 1868 Henryk był przedstawicielem między innymi firmy G. Buble et Comp. z Kalisza produkującej tasiemki i inne wyroby pasmanteryjne. A 1869 roku został prokurentem domu handlowego u kupca Augusta Herbsta, wuja Emilii. August Herbst był też wujem dla Gustawa Alberta Herbsta, męża Natalii Zofii Weschke.

W 1896 roku Henryk Litterer kupił na licytacji fabrykę włókienniczą w Białymstoku. Poprzednim właścicielem, był Frydrych Frisz, który był prawdopodobnie powiązany rodzinnie z Litterami. W grobie rodzinnym na Młynarskiej spoczywa bowiem Anna Ludwika Frisch urodzona 1 lipca 1870, zmarła 13 listopada 1951 oraz Ada Frisch zmarła 15 stycznia 1913 w wieku 2,5 roku. Fabryka spaliła się 1907 roku. Zdaje się, że Henryk jej sam nie doglądał, gdyż stale „bawił za granicą” – przy czym należy pamiętać, że Białystok był w granicach Rosji, a nie Królestwa Polskiego.

Henryk Litterer cały czas reprezentował w Warszawie Towarzystwo Akcyjne Karola Scheiblera z Łodzi. W każdym razie według nekrologu od 1872 roku, aż do samej śmierci dla nich pracował.

Posłowie

Zakłady produkcyjne firmy Fryderyk Puls na ulicy Gęsiej 95, jak i cała ulica zniknęła z powierzchni ziemi po powstaniu w Gettcie. Fabryka przy ulicy ul. Daniłowiczowskiej 12 została zburzona podczas walk w 1944. Do dobudowy nadał się jedynie budynek przy Wierzbowej 11. Mimo to próbowano wznowić produkcję.

13 października 1950 zarządzeniem Prezesa Centralnego Urzędu Drobnej Wytwórczości ustalono przymusowy zarząd państwowy nad przedsiębiorstwem Przemysł Mydlarski i Perfumeryjny „Fryderyk Puls” w Warszawie, ul. Szczekocińska 4a, powierzając je Zjednoczonym Zakładom Przemysłu Kosmetycznego w Warszawie, ul. Stępińska 9. Podstawą prawna był dekret z dnia 16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz. Pr. P. P. Nr 21, poz. 67) wraz z późniejszymi zmianami.

Do obchodów 100-lecia zabrakło 2 lat.

Źródła

• Drzewo prowadzone przez Christoph GRAF von POLIER na geneanet.org
• Przedborski Słownik Biograficzny
• Akty metrykalne parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Warszawie
• Dokumentacja Cmentarza parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Warszawie
• Gazety dostępne na bibliotekach cyfrowych Biblioteki Narodowej i Uniwersytetu Warszawskiego
• Wikipedia