Kim byli moi przodkowie, czyli jak dobrze poznać historię swojej rodziny i stworzyć drzewo genealogiczne

Austriacko-węgierskie towarzystwo pomocy w Warszawie

Strona główna » Blog » Moja genealogia » Austriacko-węgierskie towarzystwo pomocy w Warszawie

Austriacko-węgierskie towarzystwo pomocy dla poddanych austriackich zamieszkałych w Królestwie Polskim (Verein der österreichischen Unterthanen in Warschau) powstało w 1900 roku. W swoich najlepszych latach zrzeszało ponad 200 osób. Oprócz wzajemnego wspierania się członków Towarzystwo prowadziło przytułek dla inwalidów pracy im. cesarza Franciszka Józefa. Działalność stowarzyszenia przerwał wybuch I wojny światowej. Znacząca część aktywnych członków i ich rodzin została aresztowana i wywieziona w głąb Rosji.

Nazwa ewoluowała przez kilkanaście lat działalności. Pojawiał się i znikał człon dotyczący pomocy ubogim lub biednym. Pojawił się nawet pomysł nazwy Towarzystwo pomocy Austro-Węgrom.

Wbrew pozorom, Austriacy i Węgrzy nie stanowili znaczącego odsetka członków. Prawdopodobnie z tego powodu mój Prapradziadek Sandor (Aleksander) Duma de Vajda Hunyad dość szybko zaprzestał aktywnej działalności w Towarzystwie.

Trudne początki Towarzystwa

Pierwsze próby konsolidacji środowiska obywateli Monarchii Austro-Węgierskiej nastąpiły w 1879 roku. W kwietniu C. i K. austriacko-węgierski jeneralny konsulat zorganizował nabożeństwo dla uczczenia srebrnego wesela Ich Cesarskich i Królewskich Mości w kościele św. Krzyża na Krakowskiem Przedmieściu. Za pośrednictwem prasy na nabożeństwo zaproszeni zostali poddani austriaccy i węgierscy.

Dwa miesiące później, znów w prasie, pojawiło się bardzo oficjalne zaproszenie (a w zasadzie nakaz stawienia się) do narady nad ustawą Towarzystwa wzajemnej pomocy austriackich i węgierskich poddanych w Warszawie w kancelarii c.k. jeneralnego konsulatu, przy ulicy Świętokrzyskiej 7. Nic dziwnego, że nic z tego nie wyszło.

Dopiero w maju 1898 roku konsul jeneralny, baron Hoenning O’Carrolla, niedawno przeniesiony do Warszawy ze stanowiska sekretarza poselstwa w Sofii poczynił pewne postępy. Niewątpliwie pomógł mu przejazd cesarza austriackiego przez Warszawę, podczas którego niektórzy przedstawiciele kolonii „mieli zaszczyć przedstawić się Jego Cesarskiej Mości”. Według prasy w składzie deputacji poddanych austriackich znaleźli się między innymi (zachowałem oryginalną pisownię): fabrykanci J. Bok, A. Duma, R. Horny, A Rauch, dymisjonowani oficerowie P. Popiel i W. Wodziński, doktór M. Rozencwajg i obywatel A. Flattau.

Po tym wydarzeniu Konsulowi udało mu się zgromadzić kilkunastu wybitniejszych przedstawicieli kolonii austriackiej, na wśród których byli Antoni Rauch, Rudolf Heuiteux, Aleksander Duma, Teofil Nachtlicht, Aleksander Flattau, Jan Cemus, J. Bock, Zygmunt Medweczky, Hieronim Sieradzki, Adolf Troetzer.
Osoby te uchwalili powierzenie opracowania odpowiedniej ustawy czterem osobom: Aleksanderowi Flatau, Wiktorowi Heurteux, Janowi Cemusowi i Aleksandrowi Duma.

Według ówczesnych szacunków w Warszawie mieszkało około 600 poddanych austriacko-węgierskich (głównie malarzy i stolarzy). Całym Królestwie miało się znajdować się około 4,000 poddanych austriackich, z której to liczby najwięcej przebywało w guberni siedleckiej i w piotrkowskiej w okręgu górniczym dąbrowskim.

Co ciekawe w relacji z pierwszego zebrania, nazwisko mojego Prapradziadka Aleksandra Dumy przekręcono (wpisano Tuma) i w Kurierze Warszawskim umieszczono odpowiednie sprostowanie.

Założenie Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy w Warszawie

Ostatecznie Towarzystwo zostało założone 5 lutego 1900 roku. Uczestniczyło w zebraniu 187 osób, przewodniczył im konsul baron Hoening O’Caroll. Do zarządu zostali wybrani: Jan Cemus, Wiktor Heuiteux, Rudolf Horny, Teofil Nachtlicht, Romuald Lenartowicz, Jan Petranek, Karol Fischer, Zygmunt Allina, dr. Aleksander Duma, Jan Országh; jako zastępcy: Ludwik Frindt, prof. Krasa, Wilhelm Hella (lub Gella), Hampel. Do komitetu rewizyjnego wybrano: bar. Rejskiego, Ludwika Koerbera, Zygmunta Błachowskiego; jako ich zastępców: J.Góreckiego i Z. (lub raczej Leona) Zemanka. Pierwszym przewodniczącym został Władysław Łatkiewicz, który do 1905 roku był wybierany na to stanowisko i był w zarządzie do 1910 roku. Kolejnym przewodniczącym był Jan Országh.

Pierwszą widoczną aktywnością Towarzystwa było zorganizowanie nabożeństwa żałobnego za duszę ś.p. cesarzowej Elżbiety, we wrześniu 1898 roku. Co ciekawe do kościoła wstęp był za biletami, które wydawał konsulat. Za program i zbieranie funduszy odpowiedzialny był komitet składający się z osób: Hertz, Frind, Czyżewicz, Ranch, Flattau, Duma, bar. Rayski, Howańczak, Nachtlicht, Ludwig, Bock, Wadowski, Piwowoński, Kreuzberg, Lenartowicz, Trapszo, Pałka, Raszke, Gela, Medwecki, Smarzewski i Zawadzki.

Kolejne zarządy Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy w Warszawie

Na pierwsze regularne zebranie 24 lutego 1901 roku przybyło 62 poddanych austriackich, z których w głosowaniach wzięło udział 53. W ciągu pierwszego roku działalności towarzystwu udało się założyć oddział w Łodzi, gdzie kuratorami byli Karol Tugeman i Karol Zaska. Podczas zebrania głos zabierali panowie Grombi, Tarasiewicz i Pol.

Nowymi wybranymi osobami byli: Alojzy Ludwiga, Tadeusz Tarasiewicz, inż. Antonii Romer, Wilhelm Gella, Józef Rendek, Leon Raszke.

W 1902 roku na zebraniu Towarzystwa pomocy dla ubogich poddanych austriacko-węgierskich w Warszawie było obecnych 33 członków (na 103 zapisanych). Dyskutowano między innymi dopuszczenie kobiet do działań Towarzystwa.

Nowe osoby to Seweryn Nowicki, Władysław Zaleski i Iwo Librowicz.

W kolejnych latach do pełnienia różnych funkcji (zarząd, komisja rewizyjna) wybierani byli: Jan Biernat, Oskar Kreutzberg, Włodzimierz Krynicki, Jan Nagawiecki, Ferdynand Legotke, Arpad Chowańczak, Józef Broko (Breko, Brek), Stanisław Markwiczyński, Edward Kinowski, Witold Lewicki, Kazimierz Figwer, Ferdynand Legotke, Kazimierz Rolle, Antoni Marcinek, Maurycy Alt, L. Fuks, Deutch, Ludwik Szuster, Karol Poszepny.

W 1906 roku Towarzystwo liczyło 228 członków: 20 honorowych, 135 rzeczywistych, 52 rzeczywistych w Łodzi i 21 rzeczywistych z Żyrardowie.

W 1911 roku na ulicy Małej 2 na Pradze Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy utworzyło przytułek dla inwalidów pracy płci obojga imienia cesarza Franciszka Józefa. Jego dożywotnią honorową kuratorką została pani Paulina Orszraghowa, a kuratorem Ludwik Schuster (Szuster).

Aleksander Duma de Vajda Hunyad

Prapradziadek, Aleksander Duma oprócz bycia w grupie inicjatywnej był w zarządzie w pierwszym i trzecim roku działania Towarzystwa. Pojawił się także na pożegnaniu generalnego konsula de Ugrona (został przeniesiony do Bukaresztu na radcę poselstwa) w 1909 roku.

Nie był osoba mało znaną. Już 1897 roku za działalność na rzecz społeczności Prapradziadek został odznaczony krzyżem rycerskim orderu cesarza Franciszka Józefa (Austriacka wersja Legii Honorowej) podobnie jak wieloletni prezes Towarzystwa Jan Orszagh (współwłaściciel domu handlowego „BraciaOrszagh”) oraz wieloletni sekretarz i skarbnik Towarzystwa Teofil Nachtlicht oraz Rudolf Horny.

Na dyplomie podano datę nadania 29 kwietnia 1879 roku, co się zbiega z datą (26 kwietnia) przejazdu przez Warszawę cesarza Franciszka Józefa na spotkanie z Carem. W gazetach nie uwzględniono informacji o nadaniu mu tego odznaczenia. Podano tylko, że spotkał się z przedstawicielami kolonii austriackiej, oraz że wręczył ordery Franciszka Józefa I klasy. Jednak potwierdzenie nadania Aleksandrowi Duma orderu w związku ze spotkaniem cesarzy znajduje się dokumentach ze spotkań rady ministrów rządu węgierskiego. Wynika z nich, że oprócz mojego Prapradziadka odznaczeni zostali inni Węgrzy: Oszkár Freiwirth (Oskar Janowicz) kupiec z Petersburga; Alfréd Murányi, Dyrektor prywatnego banku w Petersburgu; Mór Déchy z Odessy.

Krzyż rycerski cesarza Franciszka Józefa Aleksander Duma
Dyplom Krzyża rycerskiego cesarza Franciszka Józefa dla dr Aleksandra Dumy

Prawdopodobnie dzięki znajomościom poczynionym w austriacko-węgierskiemu towarzystwie pomocy Prapradziadek w 1918 roku pojechał do Budapesztu na rozmowy dotyczące pomocy Warszawie.

Austriacko-węgierskie towarzystwo pomocy w Warszawie
Gazeta Warszawska 20 listopada 1918. Źródło: Polona

Biogramy wybranych członków Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy w Warszawie

Jan Cemus

Kupiec, właściciel firmy Cemus i Sp., prezes Czeskiego-słowackiego Towarzystwa dobroczynności „Beseda”. Członek komisji rewizyjnej Towarzystwa akcyjnego cukrowni i rafinerii „Gosławice”. Do Warszawy przybył w wieku 25 lat około 1885 roku, a w 1902 ożenił z Romaną Marią Bieńkowską. Po odzyskaniu niepodległości przeniósł się do Pragi. Kontaktów z Polską nie zerwał, uczestniczył w tworzeniu w Polsko-czesko-słowackiego Towarzystwa handlowego w 1922 roku.

Aleksander Flatau

Urodził się w Warszawie w 1836 roku. Przez lat wiele był sędzią handlowym i radcą handlowym warszawskiego konsulatu austriacko-węgierskiego. Za zasługi dla cesarstwa austriackiego otrzymał Order Korony Żelaznej.

Był właścicielem Instytutu Wód Mineralnych w ogrodzie Saskim, który założył jego stryj Jakub Ludwik Flatau. Administrował też stypendiami i zapisami, przez niego ufundowanymi. Jako członek Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdy zakładano pierwsze tanie kuchnie, był ich kierownikiem. Od założenia domu dla sierot po robotnikach fundacji barona Lenvala, jako przyjaciel założyciela, otoczył opieką ten zakładem i go dalej rozwijał. Zmarł 27 lipca 1902 roku.

Wiktor Heurteux

Architekt i przedsiębiorca. W 1885 ożenił się w Krakowie z Zofią Glixeli.

Rudolf Horny

W 1899 roku razem Julianem Endleri prowadzili w Warszawie domu handlowego i ekspedycyjnego pod firmą „Endler i Horny — poprzednio Józef W. Hordliczka”. W 1911 roku ze względu na stan zdrowia Rudolf Horny wystąpił ze spółki, która przestała istnieć, a aktywa przeszły na Juliana Endlera i Leona Messinga. W 1907 roku został mianowany konsulem holenderskim w Warszawie.

Władysław Łatkiewicz

Urodzony w Krakowie, do Warszawy przybył około 1880 roku. Przez wiele lat był dyrektorem i główny inżynierem zakładów Towarzystwa Akcyjnego K. Rudzki i Ska. Działał również w innych mniejszych przedsięwzięciach. Mimo bycia poddanym austriackim aresztowany w 1900 roku i osadzony w cytadeli prawdopodobnie za działalność niepodległościową. Znajdował się wśród założycieli Stowarzyszenia Techników w Warszawie. Zmarł 11 kwietnia 1926 roku. Pochowany w grobie rodzinnym (prawdopodobnie rodziny żony Jadwigi z Chlewińskich) na cmentarzu powązkowskim.

Teofil Nachtlicht

Pochodził z Krakowa, kupiec. Zaczynał od praktyki handlowej w firmie Michała Lande, w którym dzięki swoim zdolnościom i wynikom wysoko awansował. Uwielbiał życie towarzyskie i korporacyjne: był członkiem niemal wszystkich Stowarzyszeń sportowych w Warszawie, członkiem „Lutni” od jej założenia, a niedługo przed śmiercią został jej członkiem zarządu. Jako członek zarządu Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy w Warszawie i długoletni jego skarbnik, Teofil Nachtlicht położył niemałe zasługi w gromadzeniu funduszów i niesieniu pomocy współrodakom. Kilkanaście lat był współwłaścicielem firmy Nachtlicht i Kamieński. Zmarł w Warszawie w 1910 roku.

Jan Országh

Jeden z braci Országh będących założycielami jednego z najstarszych dużych domów handlowych w Warszawie. Udało się zidentyfikować 3 braci: Jana, Jerzego i Józefa synów Jana i Joanny z Czapków. Podobno z pochodzenia byli Węgrami (na co wskazuje nazwisko), ale do Warszawy przybyli ze Słowacji i tym językiem się posługiwali. Jan i Jerzy należeli do Austriacko-węgierskiego towarzystwa pomocy oraz czesko-słowackiej Besedy. Firma Dom Braci Országh przetrwał do czasów II wojny światowej, w której rodzina poniosła duże straty osobowe (powstanie, obóz koncentracyjny). Potomkowie tej rodziny żyją do dziś.

Jan ożeniony z Pauliną z Matushorich’ów (oboczności: Matuszkowicz oraz Matuskovics zm. w Warszawie 10 września 1935 roku) zmarł 5 czerwca 1922 roku w miejscowości na Słowacji Zniew (nekrolog podpisał stryj). Miał syna Jana ożenionego z Yvonną Bertoux i córki Adelę Paulinę i Helenę Katarzynę. Grób rodzinny znajduje się na Powązkach. Paulina z Matuskovichów spoczywa w oddzielnym grobowcu również na Powązkach.

Józef ożeniony z Pauliną Skarbek-Kruszewską (zm. 23 marca 1925 w wieku 83 lat) zmarł w Kobyłce 22 marca 1925 roku w wieku 86 lat. Na cmentarzu w Kobyłce znajduje się kaplica grobowa Országhów. Mieli córkę Adelę zmarłą 5 grudnia 1877 w wieku lat 6 oraz Kazię Walentynę zmarłą pięć dni później w wieku 4 lat i 9 miesięcy. Pochowane zostały na cmentarzu kamionkowskim.

Jerzy, naczelny kasjer firmy, zmarł 5 lipca 1926 roku na Słowaczyźnie. Pochowany został w grobie rodzinnym we wsi Klasztor pod Zninowem (Kláštor pod Znievom).

Antoni Rauch

Właściciel hurtowego składu oliw, olejów i tłuszczów. W 1889 roku na zasadzie wzajemności połączył się z firmą Zygmunta Kempińskiego z Łodzi działającą w podobnej branży. W 1900 kupił na licytacji wystawioną na sprzedaż za długi osadę (fabrykę smarów) znajdująca się we wsi Koło w gminie Czyste należącą do Zygmunta Kempińskiego. Przez wiele lat fabryką Raucha zarządzał Zygmunt Allina.

Hieronim Sieradzki

Urodzony w Nowym Sączu. Asystent przy katedrze botaniki w Uniwersytecie Jagiellońskim, prokurent Banku Handlowego, skarbnik Towarzystwa Miłośników Przyrody. W 1872 roku wydał broszurę p.t. „Magnetyzm ziemski” poddająca w wątpliwość współczesne teorie na ten temat i zaproponował opis magnetyzmu ziemi za pomocą teorii fal. Zmarł w Warszawie w 1914 roku w wieku lat 77.

Ludwik Schuster Edler von Peredfeld

Urodził się w Wieliczce ok. 1865 roku, syn Mikołaja i Julianny z domu Smolasz. Wlaścicieł wielu nieruchomości w Warszawie i Mokotowie. W 1911 roku podarował 3 000 łokci gruntu na Mokotowie na rzecz przytułku organizowanego przez Austriacko-węgierski towarzystwo pomocy. W 1912 roku został mianowany honorowym członkiem Towarzystwa za zasługi gorliwe wypełnianie funkcji opiekuna przytułku utrzymywanego przez Towarzystwo. Był również członkiem warszawskiego Towarzystwa opieki nad zwierzętami.

Mieszkał we wsi Mokotów, ale związków rodzinnych z Franciszkiem Karolem Schustrem, właścicielem pałacyku przy Morskim Oku na Mokotowie nie udało się udowodnić.

Również nie udało się udowodnić zasłyszanej od starych mieszkańców Mokotowa informacji, że nazwa ulicy Szustra (obecnie Dąbrowskiego) na Mokotowie pochodzi właśnie od Ludwika, który był właścicielem znacznych gruntów w okolicy terenów wokół ulicy. Zmarł 12 lutego 1940 roku, pochowany na Powązkach wraz z żoną Walentyną Matydlą Falge z domu Pstynk.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *