Wiedza gdzie znajdował się Grochów Mały i Wielki czy pierwszy lub drugi, zwykłemu śmiertelnikowi nie jest potrzebna. Nawet dzisiejszy mieszkaniec Grochowa nie zorientuje się, gdzie one były. Tym bardziej że według dzisiejszego MSI (Miejskiego Systemu Informacji), chociażby Gocławek wylądował na obszarze historycznego Grochowa.
Jest to druga wersja artykułu na ten temat. Poprzednia powstała dwa lata temu. W ciągu tego czasu moja wiedza na temat Grochowa się nieco powiększyła. Jednakże zgodnie z zasadą „im więcej wiem, tym więcej nie wiem” mam nadzieję, że za jakiś czas będę pisał trzecią wersję tego artykułu. (Efekt Dunninga-Krugera)
Po co wiedzieć gdzie był Grochów 1
Dla mnie było istotne dowiedzieć się, gdzie mieszkali i pracowali moi przodkowie przez ponad pół wieku. W pamięci rodzinnej zachowała się informacja, że fabryka Geberów w Grochowie znajdowała się w tzw. Grochowie II, natomiast w znalezionych informacjach w prasie np. z 1879 roku, czy książkach adresowych z lat 1908 i 1909, że chodzi owszem o Grochów, ale pierwszy. Postanowiłem się zmierzyć z tą sprzecznością. Ostatecznie udało mi się ustalić, gdzie w Grochowie znajdowała się fabryka Geberów, ale zajęło mi to dość dużo czasu.
Materiałem źródłowym do badań własnościowych powinny być księgi wieczyste (księgi hipoteczne i gruntowe). O ile księgi się zachowały, to dostęp do nich nie jest najłatwiejszy (trzeba znać odpowiedni numer), a do większości istotnych aktów do nich załączonych prawie niemożliwy (tylko gdy udowodni się interes prawny lub biurze udział w badaniach naukowych). Z tego względu często trzeba polegać na źródłach wtórnych. Tych jest również stosunkowo mało. Największa praca historyczna autorstwa Józefa Polińskiego „Grochów przedmurze Warszawy w dawniejszej i niedawnej przeszłości” prawie całkowicie pomija okres zaborów, a koncentruje się na działalności drugiego zarządu Towarzystwa Przyjaciół Grochowa (nawet jak wspomina członków założycieli TPG, to z błędem). Jedynym opracowaniem, które z czystym sumieniem można polecić, jest album Jarosława Zielińskiego Przedwojenne Grochów, Kamionek, Saska Kępa Najpiękniejsze fotografie (zawierająca również informacje o Geberach i zdjęcie naszej fabryki). Ja, jak zwykle, oparłem się głównie na prasie z opisywanego okresu.
Grochów Mały i Wielki czy I i II a może pierwszy i drugi?
Grochów nie ma szczęścia do nazw. Z sympatią obserwuję długotrwałą walkę, jaką prowadzi Pan Rafał Wodzicki o poprawne nazewnictwo prawobrzeżnej części Warszawy. Widać, że Miejski System Informacji pobłądził z oznaczeniem co, gdzie jest. I tu nie chodzi o poszczególne części Grochowa, a w ogóle o samą lokalizację Grochowa, a także nazywanie go Pragą czy Gocławkiem. Okazuje się, że nie jest to nowy problem.
Porównując historyczne mapy z końca XIX i początku XX wieku (1895-mapka w lewym dolnym rogu – 1905 – 1915) widzimy zaznaczone dwie wsie Grochów 1 (Mały) i Grochów 2 (Wielki), przy czym Grochów 1 (Mały) leży bliżej Warszawy. Stosunkowo łatwo te miejsca zlokalizować na dzisiejszych planach. Grochów 1 jest przy załamaniu Grochowskiej za Rondem Wiatraczna, a Grochów 2 znajduje się przy kolejnym załamaniu, w okolicy ulicy Kwatery Głównej. Prosta droga odchodząca od Grochowskiej między Kamionkiem a Grochowem 1 w kierunku Fortu XI, to dzisiejsza Grenadierów.
Jeszcze łatwiejsza lokalizacja jest na planie Warszawy z 1916 roku.
Nazwy Grochów Pierwszy i Drugi funkcjonowały już w połowie XIX wieku. Były one logiczne: jadąc z Warszawy, najpierw trafiało się do Grochowa pierwszego, a potem do drugiego.
Grochów pierwszy, drugi, trzeci, …, ósmy
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich powstawał w latach 1880–1902. Według tej publikacji Grochów w tym czasie składał się z 8 części:
Grochów 1 – należał do Karola Osterloffa, a po jego bankructwie został dalej podzielony na 3 części a,b,c. Część a obejmowała 9 dymów, dwie pozostałe z zakładami przemysłowymi miały 14 dymów.
Grochów 2 i 3 – w tych częściach znajdował się pałacyk (Dworek Grochowski) i w sumie było tam 10 dymów. Była to własność Władysława Hermana.
Grochów 4 – to 5 dymów
Grochów 5 – część dóbr Kawęczyn pod nazwą Zapowiednia
Grochów 6 – razem z częścią 5 własność Brühlów. Znajdowało się tam 30 dymów. W pierwszej połowie lat 40-tych XIX wieku na dzierżawionych dwu-morgowych cząstkach gruntu w pobliżu szosy moskiewskiej (obecnie ul. Grochowskiej) powstały mydlarnie i inne fabryki (Jana Hocha, Stenzla). W 1880 roku powstała fabryka zapałek Teofila Bieńkowskiego.
Grochów 7 – 3 dymy
Grochów 8 – na gruntach tej osady znajduje się lasek brzozowy znany z bitwy 1831 roku.
Według tej numeracji Grochów 1 to ten dalszy, duży, czyli odwrotnie niż określano to w gazetach. Ograniczony był on mniej więcej obecnymi ulicami Kicińskiego, Jordanowską, Jubilerską, Ostrobramską, Witolińską, Grochowską i Podolską. Jarosław Zieliński w Stolicy numer 5/2009 zamieścił plan Grochowa I pochodzący z ksiąg hipotecznych. Wyraźnie widać, że według obecnie obowiązującego Miejskiego Systemu Informacji jest to obszar nazywany Gocławkiem. Grochów 2 i 3 zaczynał się po drugiej stronie obecnej Podolskiej i ciągnął za plac Szembeka po północnej stronie Grochowskiej. Natomiast Grochów Mały znajdował się na terenie Grochowa 6 – również znajdował się północnej stronie ulicy Grochowskiej i sięgał do ul. Siennickiej, granicząc tam z Kamionkiem.
Jak widać z tego opisu, ta numeracja zupełnie nie przystawała do wcześniej przedstawionej.
Warto zauważyć, że w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich fabryki Jana Hocha i Stenzla zlokalizowano w Grochowie 6.
Grochów drugi i pierwszy
Co się stało, że po włączeniu Grochowa do Warszawy nagle Grochów pierwszy z drugim zamieniły się miejscami? Proszę spojrzeć na plany z 1919 i 1920 roku. Gdzie teraz one się znajdują?
Dodatkowo na obu planach trochę dziwi mnie położenie Witolina, który na zachód powinien sięgać obecnej Wspólnej Drogi i Kamionka, ale to zupełnie inna historia.
Oprócz zamieszania związanego z nazewnictwem części Grochowa należy dołożyć jeszcze jedno. W 1937 na ulica Grochowska odwrócono numerację policyjną na zgodną zgodnie z biegiem Wisły. Ponadto zamieniono strony parzyste z nieparzystymi i dawny nr 1 przy ul. Lubelskiej otrzymał nr 354.
Fabryka Geberów w Grochowie
Dla mnie wyzwaniem nie było ustalenie, gdzie znajdował się Grochów Mały i Wielki, I i II, a lokalizacja fabryki Geberów. Poszukiwanie lokalizacj naszej farbiarni i pralni chemicznej, przy mojej małej znajomości Grochowa i galimatiasem z nazwami zajęło mi dużo czasu. Ostatecznie wiem, gdzie się ona znajdowała.
1) cała rodzina twierdzi, że fabryka była w okolicy Ronda Wiatraczna,
2) niektórzy sugerują, że część sprzedano pod Zakład Wychowawczy Braci Albertynów czyli obecny adres Grochowska 194/196,
3) wspomnienia sugerują, że fabryka była w Grochowie II,
4) rysunkowe przedstawienie fabryki Gebera wskazuje, że posesja leżała na północ od Grochowskiej (za posesją widać pociąg i tory kolejowe, czyli linię )
5) z rysunku i zdjęć rodzinnych wiadomo, że teren kończył się sadem.
Patrząc się na powiększenie wspomnianej wcześniej mapy z 1914, można zauważyć taki plac w Grochowie I (według mapy), bezpośrednio przed załamaniem ul. Grochowskiej. Zaznaczony jest trójkątem z kropką w środku (tak zaznaczano fabryki) i mający sad na zapleczu. Po drugiej stronie szosy (ul. Grochowskiej) prostokątne zabudowania mogły być zajezdnią i warsztatami warszawskiej kolejki wąskotorowej — Jabłonowskiej — obecnie są to tereny samego Ronda Wiatraczna i Universamu.
Ustalenia powyższe nie stoją w sprzeczności z informacjami zawartymi w książce Pana Jarosława Zielińskiego, który wspomina o Emilianowie Geberów (był jeszcze jeden Emilianów w Grochowie) i lokuje je na niezabudowanej obecnie posesji przy Kobielskiej, między domami nr 16 i nr 22. Z kolei w bezpośredniej korespondencji uzyskałem informacje, że same zabudowania fabryczne znajdowała się na posesji o dzisiejszych adresach Grochowska 200 do 204 sąsiadujące z Zakładem Wychowawczym Braci Albertynów.
Taki był stan mojego dochodzenia w 2016 roku. W następnym roku byłem jeszcze bliżej odnalezienia dokładnej lokalizacji, gdzie mieszkali moi przodkowie. W 2018 roku ostateczne potwierdzenie zdobyłem w księgach wieczystych.
Artykuł o losach Charlesa Gebera, jego rodziny i firmy.
Książka Jarosława Zielińskiego (zawierająca również informacje o Geberach i zdjęcie fabryki)
Przedwojenne Grochów, Kamionek, Saska Kępa Najpiękniejsze fotografie
Ilość stron: 111
Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi